Hein de Haas zat aan formatietafel op de dag dat Wilders wegliep. Mythes over migratie ontkracht. ,Ik schop links en rechts heilige huisjes omver.

Hein de Haas verlaat de formatietafel, waar hij aanschoof als expert op asiel en migratie. Foto: ANP

Hein de Haas kan ze soms bijna niet meer verdragen: de onzin en de leugens die politici van links en rechts al decennialang verkondigen over migratie. Het zou lachwekkend kunnen zijn, als het niet zoveel leed en problemen veroorzaakte. „Vertel eens het eerlijke verhaal. Maak beleid op basis van wat migratie wérkelijk is.”

De hoogleraar van de Universiteit van Amsterdam, schrijver van het boek Hoe migratie echt werkt , schoof twee weken geleden aan bij de formerende partijen. Uitgenodigd om zijn visie te geven op het politieke streven dat nooit van de grond komt: grip op migratie.

Wat hij vertelde kan nauwelijks een verrassing zijn geweest. De meeste migranten zijn arbeidsmigranten en familieleden die hen volgen. Die komen hier voor banen waarvoor wij zelf de mensen niet hebben. Arbeidsmigratie kun je inperken, maar dan moet je tornen aan onze liberale arbeidsmarkt, verregaande overheidscontrole invoeren en genoegen nemen met minder economische groei. Kan, als daar de politieke wil voor is.

Asielmigratie is een klein aandeel (11 procent) van de totale immigratie naar Nederland. Het uiteindelijke migratiesaldo ligt hoger (rond de 20 procent), omdat vluchtelingen minder vaak teruggaan dan arbeidsmigranten. Een rem zetten op de asielinstroom is moeilijk. Vanwege internationale verdragen en EU-afspraken kan Nederland de grenzen niet sluiten voor asielzoekers. Verdragen heronderhandelen kost veel tijd en heeft grote gevolgen op veel meer terreinen dan alleen asiel.

Diezelfde dag liep Geert Wilders weg van de onderhandelingstafel. Andere partijen zouden niet willen doorpakken op asiel. „Het verhaal ging zelfs dat hij was vertrokken na iets wat ik had gezegd”, zegt De Haas met een grijns. „Zo was het niet. Dat gebeurde toen ik al weg was.”

Hoe migratie echt werkt

Het vorige kabinet liep stuk op asiel en de onderhandelingen voor een nieuwe regering zouden er ook zomaar op kunnen stranden. Ondertussen wordt niets opgelost, wachten asielzoekers ellenlang in noodopvanglocaties op een beslissing en stapelen de problemen rond het aanmeldcentrum in Ter Apel zich op.

Het boek van De Haas, Hoe migratie echt werkt. Het ware verhaal over migratie aan de hand van 22 mythen , is een brede internationale beschouwing over migratie, die veel meer omvat dan asiel alleen. Maar ook voor de lokale situatie in Ter Apel en hoe de Nederlandse politiek omgaat met het asielvraagstuk geeft het verrassende inzichten.

Het migratiedebat wordt beheerst door mythen die reële oplossingen in de weg zitten, stelt De Haas. Politieke mythen van rechts én van links. In zijn boek haalt hij er, gewapend met wetenschappelijk onderzoek, 22 onderuit. In een gesprek op zijn werkkamer in de Amsterdamse universiteit bespreken we de mythen die het meest relevant zijn voor Ter Apel.

Buitenslapers in Ter Apel versterken het gevoel dat we worden overspoeld door asielzoekers Foto: ANP/Vincent Jannink

Mythe 1: de wereld kampt met een vluchtelingencrisis

„Het waren mediagenieke beelden uit Ter Apel”, zegt De Haas. Het beeld van honderden mensen buiten onder witte dekentjes bevestigt de mythe die volgens De Haas niet alleen door politici, maar ook door vluchtelingenorganisaties wordt verspreid. Nog nooit zouden er zoveel mensen op de vlucht zijn als nu. We worden overspoeld door een ‘asieltsunami’.

Niet waar, betoogt De Haas. Al sinds de jaren 1950 schommelt het aantal vluchtelingen tussen de 0,1 en 0,3 procent van de wereldbevolking. Ja, het absolute aantal vluchtelingen is toegenomen, maar dat komt omdat de wereldbevolking groeit. Nederland heeft al decennia te maken met pieken en dalen in de asielinstroom. „Pieken vallen altijd samen met conflict en geweld waarvoor mensen vluchten. Het verhaal dat het allemaal nep-asielzoekers zijn is misleidend.” De toename van migratie komt door legale arbeidsmigranten.

Vluchtelingenorganisaties overdrijven de aantallen om meer donaties binnen te halen. Politici verdoezelen hun eigen rol in het ontstaan van allerlei problemen, zoals het woningtekort en de gebrekkige opvang, met de asielzoeker als zondebok. „De wantoestanden in Ter Apel voeden dat politieke theater.”

De ware oorzaak van die buitenslapers, zegt De Haas, is dat Nederland tijdens de dalen in de asielinstroom steeds besluit te bezuinigen op opvangcapaciteit en personeel bij COA en IND. „Als de instroom dan weer toeneemt loopt het vast. En altijd eerst in Ter Apel. De vluchtelingencrisis is een politieke crisis.”

Mythe 2: streng grensbeleid vermindert immigratie

De vrees dat het uit de hand loopt is ongefundeerd, maar zit een oplossing in Ter Apel wel in de weg. Als wij in Nederland de asielopvang fatsoenlijk regelen, zo is de boodschap van sommige politici, worden we alleen maar meer overspoeld. Dus moeten we eerst ‘de kraan’ dichtdraaien.

„De gevreesde aanzuigende werking”, zegt De Haas met een schampere lach. „Die bestaat niet. Dat is door meerdere onderzoeken aangetoond.”

Bovendien is dat dichtdraaien van de kraan niet alleen complex, maar blijkt streng migratiebeleid in de praktijk nauwelijks effect te hebben op instroom. Sterker: het kan averechts werken, ziet De Haas in internationale onderzoeken. Als grenzen dichtgaan kunnen arbeidsmigranten niet meer heen en weer reizen voor bijvoorbeeld seizoensarbeid en besluiten ze eerder om zich permanent te vestigen en familie te laten overkomen.

Zolang de twee belangrijkste redenen voor migratie blijven bestaan – de vraag naar arbeid en de vlucht voor oorlog en geweld – zoeken migranten bij grensrestricties altijd naar nieuwe mogelijkheden. De beruchte mensensmokkelroutes over de Middellandse Zee zijn ontstaan in 1991, toen Europa de legale routes begon af te snijden. Een belangrijke reden voor Engeland om voor de brexit te kiezen, was migratie, maar sindsdien breken immigratiecijfers daar alle records.

„Migratie is een gegeven. Inherent aan de menselijke ontwikkeling. Dat gaat niet weg.”

Hein de Haas staat de media te woord na afloop van zijn gesprek met informateurs Dijkgraaf en Van Zwol en de formerende partijen. T Foto: ANP

Mythe 3: immigratie doet de criminaliteit stijgen

De angst die sommige mensen hebben voor migranten en asielzoekers wordt gevoed door verhalen over diefstallen, geweld, verkrachtingen en terrorisme. De samenleving zou door migratie onveiliger worden, de misdaadcijfers zouden stijgen.

De situatie in Ter Apel lijkt die angst te bevestigen. Het dorp kampt al jaren met overlast van asielzoekers die winkeldiefstallen plegen, inbreken, intimideren. „Dat is een groot probleem, dat moet je niet ontkennen”, zegt De Haas. „Het is wél een lokaal probleem. Zet ergens zoveel verveelde jongemannen bij elkaar en het gaat mis, waar ze ook vandaan komen.”

Terwijl migratie in Ter Apel of in stadswijken tot serieuze problemen kan leiden, heeft het in het algemeen nauwelijks invloed op de misdaadcijfers in bestemmingslanden. „Immigratie is in Nederland de laatste jaren toegenomen, terwijl de misdaadcijfers dalen.” Ook in andere westerse landen is volgens De Haas geen verband te vinden tussen migratie en toenemende criminaliteit.

Het zijn cijfers waar Ter Apel weinig aan heeft. De concrete overlast daar is een dagelijks probleem voor inwoners én wakkert in andere gemeenten de angst aan voor wat ze zich op de hals halen als ze asielzoekers opvangen. Een vuurtje dat sommige politici maar al te graag opstoken, tot verontwaardiging van De Haas.

„Als je zegt dat door spreiding van asielzoekers heel Nederland een groot Ter Apel wordt, is dat pure demagogie en manipulatie. Dat is gewoon niet waar. Door spreiding neemt de overlast af omdat er geen grote groepen meer bij elkaar zitten.”

Mythe 4: emigratie is een wanhopige vlucht uit ellende

Asielzoekers zijn niet allemaal criminelen. Ze zijn ook niet allemaal hulpeloze slachtoffers. De vluchtelingen die aankomen in Ter Apel zijn meestal goed voorbereid en hebben veel geld betaald voor hun reis. Het zijn niet de armste en meest achtergestelde mensen die de mogelijkheid hebben om naar Europa te migreren.De Haas bestrijdt het beeld van wanhopige, onwetende stakkers die door mensensmokkelaars en -handelaars in de val worden gelokt. Migranten zijn overwegend sterke, ondernemende mensen. „De meeste asielzoekers willen niet gezien worden als vluchteling en slachtoffer. Ze willen hier zo snel mogelijk werken, een bestaan opbouwen en niet afhankelijk zijn.”

Toch maakt het Nederlandse asielsysteem mensen wel langdurig afhankelijk. Ze moeten soms jaren wachten in azc’s op hun procedure en mochten tot voor kort niet of nauwelijks werken. „Door mensen zo lang af te zonderen wordt integratie steeds moeilijker. De uitkeringsafhankelijkheid van sommige migrantengroepen is in Nederland te hoog. Dat is voor niemand goed, vooral niet voor de mensen zelf. We kunnen een voorbeeld nemen aan hoe Nederland Oekraïners heeft opgevangen.”

Hein de Haas (midden) in gesprek aan de formatietafel. Foto: ANP

Mythe 5: de publieke opinie heeft genoeg van migratie

Er is onder de bevolking geen draagvlak voor asielopvang. Dat is wat gemeenten regelmatig aanvoeren om niet mee te werken aan een azc of noodopvanglocatie, en daarmee de druk op Ter Apel te ontlasten. Ook de verkiezingsuitslag van november doet vermoeden dat de stemming rond migratie is omgeslagen.

„De publieke opinie is niet negatiever geworden”, zegt De Haas. „We zien in onderzoek geen omslag. Er is altijd een vrij grote groep mensen die gematigd tot zeer negatief denkt over migranten en vluchtelingen, maar het volk keert zich niet steeds meer tegen migratie. Als je mensen vraagt of ze vinden dat vluchtelingen een veilige plek verdienen, zullen de meesten ‘ja’ zeggen.”

De verkiezingswinst van de PVV komt volgens De Haas mede omdat verschillende middenpartijen de asielretoriek van de PVV hebben overgenomen en daardoor deze ideeën salonfähig hebben gemaakt. „Iedereen lijkt bang om het echte verhaal over migratie te vertellen, dat problemen benoemt maar niet overdrijft, en oplossingen zoekt in plaats van angst aanpraat.”

Mythe 6: links is pro-migratie, rechts is anti-migratie

De politiek zit in een impasse en dat wordt gevoeld in Ter Apel. Zowel links als rechtse middenpartijen zitten in een spagaat op het gebied van migratie. Rechtse partijen hebben vaak een cultureel-conservatieve achterban die huiverig is voor migratie, maar vertegenwoordigen ook werkgevers die grenzen open willen houden. Linkse partijen staan dicht bij vakbonden, die verdringing vrezen door arbeidsmigranten, maar hebben ook een cultureel-progressieve achterban die migratie ziet als een verrijking en ongelijkheid wil bestrijden.

„Links is in beleid niet toleranter geweest voor migratie dan rechts. Diederik Samsom (PvdA, red.) is een van de architecten van de Turkije-deal. En links doet net zo goed aan retoriek. Bijvoorbeeld door het angstbeeld te creëren dat klimaatverandering een enorme vluchtelingenstroom teweeg zal brengen. Altijd is het weer het doemscenario van ‘de invasie’. Nergens op gebaseerd.”

Uit onderzoek blijkt dat de verschillen in beleid van linkse en rechtse regeringen minimaal zijn. „Er wordt, vaak door lobby van werkgevers, veel meer migratie toegestaan dan politici willen toegeven, terwijl de uitbuiting van arbeidsmigranten wordt getolereerd. Zowel onder links als onder rechts.”

Geert Wilders verlaat de formatiegesprekken over asiel en migratie. Foto: ANP De nep-solidariteit met Ter Apel

De boodschap van Hein de Haas aan lezers, kiezers en journalisten is: vertrouw politici niet op hun woord als het over migratie gaat. Haagse politici hebben hun mond vol van Ter Apel, maar een echte oplossing zoeken ze niet. „Het is retoriek. Nep-solidariteit met Ter Apel. Net zoals ze krokodillentranen huilen over de verdrinkingsdoden in de Middellandse Zee. Schandalig politiek theater.”

Dat theater deed hem wel even twijfelen of hij wel in moest gaan op de uitnodiging om aan te schuiven aan de formatietafel. Zeker vanwege de aanwezigheid van de PVV, want het laatste wat De Haas wil is bijdragen aan de normalisering van extreemrechts gedachtengoed. „Maar ik blijf geloven in kennis. Die zal ik aandragen, en hopen dat mensen luisteren.”

Precies daarom schreef hij zijn boek, dat goed is ontvangen en inmiddels in twaalf talen is vertaald. „Omdat ik zowel linkse als rechtse heilige huisjes omver schop is het voor iedere lezer leuk. We moeten echt van die mythen af.”

De Haas heeft dé oplossing niet paraat. „Dat is ook niet mijn taak, beleid moet op democratische wijze tot stand komen.” Mogelijke verbeteringen ziet hij bijvoorbeeld in meer solidariteit, binnen Europa en binnen Nederland. In uniforme asielprocedures, serieuze diplomatieke relaties met herkomstlanden, betere afstemming tussen het toelatingsbeleid en de arbeidsmarkt.

Het zijn grote dossiers, die tijd en aandacht vergen. „Er zijn geen simpele oplossingen voor ingewikkelde problemen.” Wat wel snel kan, is stoppen met de polarisering van het debat in pro- en anti-migratie. „Het klopt niet en is onzinnig. Migratie is een gegeven. Daar kun je niet voor of tegen zijn.”

Alle 22 mythen van Hein de Haas

1. We leven in tijden van ongekende massamigratie 2. Illegale migratie loopt uit de hand 3. De wereld kampt met een vluchtelingencrisis 4. Onze samenlevingen zijn diverser dan ooit 5. Ontwikkeling van arme landen remt migratie af 6. Emigratie is een wanhopige vlucht uit ellende 7. We hebben geen arbeidsmigranten nodig 8. Immigranten pikken banen in en drukken lonen 9. Immigratie ondermijnt de verzorgingsstaat 10. De integratie van migranten is mislukt 11. Massamigratie leidt tot massasegregatie 12. Immigratie doet de criminaliteit stijgen 13. Emigratie leidt tot een braindrain 14. Immigratie is goed voor iedereen 15. Immigratie is een oplossing voor de vergrijzing 16. De grenzen gaan steeds verder dicht 17. Links is pro-migratie, rechts is anti-migratie 18. De publieke opinie heeft genoeg van migratie 19. Mensensmokkel is de oorzaak van illegale migratie 20. Mensenhandel is een vorm van moderne slavernij 21. Immigratierestricties reduceren immigratie 22. Klimaatverandering zal tot massamigratie leiden